Λογοθεραπεία: Πότε είναι απαραίτητη;

Τα προβλήματα λόγου που πιθανόν να έχει το παιδί σας μπορεί να οδηγήσουν σε μαθησιακές δυσκολίες. Με λίγη προσοχή μπορείτε να τα εντοπίσετε εγκαίρως και με τη βοήθεια των ειδικών να τα επιλύσετε.

Από την ηλικία των δεκαοχτώ περίπου μηνών έως τη μέρα που το παιδί θα πάει σχολείο, συντελείται ένα ολόκληρο θαύμα. Μαθαίνει αρχικά τους ήχους, μετά τις λέξεις και, τέλος, να φτιάχνει προτάσεις. Αν όμως δεν μάθει να μιλάει σωστά, όταν αργότερα πάει στο σχολείο θα δυσκολευτεί και να γράφει σωστά. Έχει αποδειχτεί ότι, πολλά από τα παιδιά που έχουν μαθησιακές δυσκολίες στη σχολική ηλικία, είχαν προβλήματα λόγου στην προσχολική. Ευτυχώς, όμως, δεν συμβαίνει και το αντίστροφο: Δεν είναι κανόνας ότι όλα τα παιδιά που έχουν προβλήματα λόγου θα αποκτήσουν και προβλήματα μάθησης. Κι αυτό γιατί, όταν τα προβλήματα λόγου εντοπιστούν πολύ νωρίς,


μπορούν να ξεπεραστούν σχετικά εύκολα με τη βοήθεια ενός ειδικού. Για να καταλάβει ένας γονιός ότι το παιδί του έχει κάποιο πρόβλημα μάθησης, θα πρέπει πρώτα αυτό να ενταχθεί στη μαθησιακή διαδικασία, δηλαδή να πάει για πρώτη φορά στο σχολείο. Ωστόσο, από πολύ νωρίς μπορεί να υπάρχουν ενδείξεις ότι το παιδί θα έχει δυσκολίες στα μαθήματα. Ήδη στην ηλικία των 2,5 ετών, η ακατάληπτη ή δυσκατάληπτη ομιλία είναι ένα σημάδι που πρέπει να προβληματίσει τους γονείς, καθώς κρύβει μια σύνθετη φωνολογική διαταραχή που μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά του αργότερα να αποκωδικοποιεί σωστά συλλαβές και λέξεις που περιέχουν ήχους τους οποίους δυσκολευόταν να παράγει παλαιότερα. Το φτωχό λεξιλόγιο και η δυσκολία να συντάξει σωστά προτάσεις δεν δηλώνει ότι το παιδί έχει χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, αλλά είναι σίγουρα αφορμή για προβληματισμό. Στο λόγο, όπως και σε όλους τους ψυχοβιολογικούς τομείς, κάθε άτομο έχει το δικό του ρυθμό εξέλιξης. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να περπατήσει σε ηλικία 10 μηνών και ένα άλλο στους 16 μήνες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το πρώτο είναι πιο ώριμο ή πιο έξυπνο. Υπάρχουν όμως ορισμένα χρονικά όρια που, όταν ξεπεραστούν, οι γονείς πρέπει να ζητήσουν τη γνώμη ειδικού. Αν η ομιλία και ο λόγος ενός παιδιού υστερούν σημαντικά από το επίπεδο της ομιλίας και του λόγου των παιδιών της ηλικίας το, δεν πρέπει να πείτε: «δεν πειράζει, μικρό είναι, θα μιλήσει αργότερα».

Οι δυσκολίες λόγου μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες:

Η πρώτη κατηγορία αφορά τη δυσκολία παραγωγής ήχων που, αν δεν επιλυθεί στο σχολείο, αργότερα μπορεί να γίνει πρόβλημα στο να γράψει το παιδί το αντίστοιχο γράμμα της αλφαβήτου. Αν, για παράδειγμα, το παιδί δεν μπορεί να αρθρώσει το γράμμα «Θ», δεν θα ξέρει πού αναφέρεται το σύμβολο το οποίο πρέπει να αποτυπώσει στο χαρτί και μπορεί να το συγχέει και γραπτά με τον ήχο που το αντικαθιστά, π.χ. «σ» («σέλω» αντί «θέλω»).

Η δεύτερη κατηγορία δυσκολιών λόγου αφορά το λεξιλόγιο και τη σημασιολογική ανάπτυξη. Όσο περισσότερες λέξεις ξέρει το παιδί, τόσο διευρύνεται η σκέψη του. Όμως, ακόμα κι αν ένα παιδί έχει ικανοποιητικό λεξιλόγιο, δεν σημαίνει ότι αντιλαμβάνεται σωστά τη σημασία των λέξεων. Όταν είναι ακόμα μικρό, είναι πολύ δύσκολο για εσάς να καταλάβετε αν κατανοεί απολύτως αυτά που λέει. Όμως, καθώς μεγαλώνει, το παιδί συνειδητοποιεί περισσότερο τη σημασία των λέξεων που χρησιμοποιεί. Αν έχει φτωχό λεξιλόγιο ή δυσκολία στην ανάκληση λέξεων, είναι πιθανό να αντιμετωπίσει δυσκολία στη γραπτή έκφραση. Μια εξέταση από λογοπαιδικό μπορεί να διαγνώσει το πιθανό πρόβλημα.

Η τρίτη κατηγορία δυσκολιών έχει σχέση με τη γραμματική και τη σύνταξη. Αν το παιδί κάνει λάθη στη γραμματική ή στο σχηματισμό των προτάσεων, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχει δυσκολία στη γραπτή έκφραση. Για παράδειγμα, αν το παιδί δεν χρησιμοποιεί σωστά άρθρα, καταλήξεις ρημάτων, τον πληθυντικό των ουσιαστικών ή τις αντωνυμίες, θα πρέπει να παρέμβει ο λογοπαιδικός. Ομοίως, δυσκολίες στη δομή των προτάσεων με λάθη στη σειρά των όρων της πρότασης, με προτάσεις μικρού μήκους και χωρίς προσδιορισμούς αποτελούν στοιχεία που χρειάζονται άμεση παρέμβαση.

Η τέταρτη κατηγορία δυσκολιών έχει σχέση με τη σωστή χρήση της γλώσσας. Το παιδί, για παράδειγμα, από πολύ νωρίς πρέπει να έχει καταλάβει ότι στους συνομηλίκους του και στους οικείους του μπορεί να μιλά στον ενικό, αλλά στους ενηλίκους στους οποίους το συστήνουν πρέπει να μιλά στον πληθυντικό. Ή ότι δεν πρέπει να διακόπτει τους άλλους όταν μιλάνε και πρέπει να περιμένει τη σειρά του. Επίσης, η δυσκολία του να κατανοεί το χιούμορ ή το μεταφορικό λόγο μπορεί να είναι σημείο ανησυχίας. Σε τέτοιου είδους παρανοήσεις των κανόνων, μπορούν να κρύβονται προβλήματα λόγου.

Οι πρώτες υποψίες

Επειδή η γρήγορη ανάπτυξη του παιδιού επαναπροσδιορίζει διαρκώς τους στόχους που θα πρέπει να «κατακτήσει», πρέπει να παρακολουθείτε καθημερινά την εξέλιξη των γλωσσικών δυνατοτήτων του ώστε να προλάβετε το πρόβλημα αμέσως μόλις προκύψει. Το απλούστερο μέτρο σύγκρισης είναι οι συνομήλικοί του. Αν αντιληφθείτε προβλήματα επικοινωνίας την ώρα που παίζει με άλλα παιδιά, αν δεν μπορεί να στείλει τα επιθυμητά μηνύματα με σαφήνεια, σημαίνει ότι ενδέχεται να έχει προβλήματα λόγου. Στη σύγκρισή του με άλλα παιδιά της ηλικίας του μπορεί να διαπιστωθεί αν καθυστερεί η πρόοδος σε όλους τους τομείς της γλωσσικής του ανάπτυξης. Βεβαίως, δεν χρειάζεται να είστε ειδικός για να αντιληφθείτε ότι κάτι δεν πάει καλά. Είναι ανησυχητικό το παιδί να μην «παράγει» ήχους που πρέπει στη συγκεκριμένη ηλικία. Για παράδειγμα, πρέπει να ανησυχείτε όταν:

Σε ηλικία 18 μηνών λέει μόνο φωνήεντα και καθόλου σύμφωνα. Χρησιμοποιεί 2-3 λέξεις ακαταλαβίστικες ή λέει 2-3 λέξεις, αλλά δεν τις χρησιμοποιεί πάντα για να δηλώσει το ίδιο πράγμα, π.χ. βλέποντας τη μαμά λέει «μαμά», αλλά το λέει κι όταν βλέπει τον μπαμπά ή τον αδερφό κλπ.

Σε ηλικία 2 χρόνων το λεξιλόγιό του, εκτός από το «μαμά», αποτελείται από λίγες και ακαταλαβίστικες λέξεις και δεν παραθέτει δύο λέξεις, σχηματίζοντας προτάσεις του τύπου «μαμ πα», δηλαδή «τελείωσε το φαγητό».

Σε ηλικία 3 χρόνων η ομιλία του εξακολουθεί να είναι ακαταλαβίστικη, το λεξιλόγιό του περιορισμένο σε ουσιαστικά και λίγα ή καθόλου ρήματα, δεν χρησιμοποιεί άρθρα, επίθετα, επιρρήματα, προθέσεις, δεν έχει την έννοια του πληθυντικού και δεν σχηματίζει απλές προτάσεις π.χ. «θέλω να πιω γάλα».

Σε ηλικία 4 χρόνων οι προτάσεις του είναι μικρές και όχι σωστά οργανωμένες, π.χ. λέει «όχι κοιμηθώ», αντί «δεν θέλω να κοιμηθώ» ή «θέλω κούνιες πάω» αντί «θέλω να πάω στις κούνιες». Η ομιλία του δεν είναι πάντα κατανοητή και δεν μπορεί να διηγηθεί απλά και πρόσφατα γεγονότα.

Σε ηλικία 5 χρόνων το λεξιλόγιό του είναι φτωχό και οι προτάσεις του μικρές. Σε αυτή την ηλικία το παιδί πρέπει να χρησιμοποιεί προτάσεις με 10-11 λέξεις. Όταν δεν μπορεί να διηγηθεί άνετα ένα γεγονός και στην ομιλία του, κάνει πολλά σφάλματα. Σε αυτή την ηλικία υπάρχει ανοχή μόνο για τους φθόγγους «σ», «δ», «θ» και «ρ», τους οποίους μπορεί ακόμα να μην προφέρει σωστά, αλλά θα πρέπει να έχει κατακτήσει μέχρι τα 6.

Πότε να απευθυνθείτε σε λογοπαιδικό

Η καλή λεκτική επικοινωνία με τους άλλους είναι απαραίτητη για την ομαλή συναισθηματική και κοινωνική εξέλιξη του παιδιού. Ωστόσο, λάβετε υπόψη ότι πολλά ψυχολογικά προβλήματα εκδηλώνονται με δυσκολίες στην ομιλία και στο λόγο. Τα παιδιά με δυσκολίες στην επικοινωνία, στο λόγο ή στην ομιλία δεν παρουσιάζουν απαραίτητα όλα τα παρακάτω. Όμως, αν παρατηρήσετε έστω και μία από τις ακόλουθες ενδείξεις θα πρέπει να επικοινωνήσετε με κάποιο λογοπαιδικό:

- Η φωνή του παιδιού είναι μονότονη, πολύ δυνατή ή πολύ σιγανή και αν η χροιά της δεν είναι ανάλογη με την ηλικία του.

- Δυσκολεύεται να αρχίσει μια φράση ή επαναλαμβάνει συλλαβές ή λέξεις. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να πρόκειται για τραυλισμό αν το παιδί έχει αυτή την εικόνα για περισσότερους από έξι μήνες.

- Ξαφνικά και απότομα σταματάει να μιλάει ή η ομιλία και ο λόγος του, αντί να βελτιώνονται, χειροτερεύουν.

- Δεν αντιδρά σε ήχους και δεν δείχνει σημεία επικοινωνίας με το περιβάλλον.

- Κάνει επαναλαμβανόμενες, μονότονες κινήσεις του σώματος, του κεφαλιού ή των άκρων.

- Έχει εμμονές ή ασχολείται με ιδιόρρυθμο τρόπο με τα αντικείμενα και τα παιχνίδια του.

- Δεν ανταποκρίνεται στις προσπάθειές σας να επικοινωνήσετε μαζί του, δενκατανοεί πάντα αυτό που του λέτε ή δεν αντιδρά κατάλληλα στις οδηγίες που του δίνετε.

- Οι απαντήσεις του είναι αρκετές φορές άσχετες με τις ερωτήσεις που του κάνετε ή με τη συζήτησή σας.

- Δυσκολεύεται να μάθει πράγματα καθημερινής ρουτίνας ακόμα και μετά από πολλές προσπάθειες.

Με τη συνεργασία της Ελισάβετ Κυριακοπούλου (Μ. S. CCC - SLP παθολόγος λόγου και ομιλίας).

imommy